Eigen verantwoordelijkheid is een begrip dat premier Rutte in de Corona-persconferenties geregeld gebruikt. Wat houdt eigen verantwoordelijkheid in en hoe verhouden het begrip eigen verantwoordelijkheid, de richtlijnen en maatregelen zich met elkaar?
De basis van het regeringsbeleid wordt gevormd door de begrippen eigen verantwoordelijkheid en samen. Zo roept de regering ons op om samen het virus te bestrijden door geregeld handen te wassen, afstand te bewaren en drukte te vermijden en zijn veel maatregelen aangekondigd die ingrijpende gevolgen hebben voor de samenleving en vele ondernemers.
Achter het begrip eigen verantwoordelijkheid gaan de aannames schuil dat iedereen zelf in staat is een afweging te maken van goed is en de vrijheid heeft naar dat eigen inzicht te gedragen. Ilja Leonard Pfeijffer gaf in Zomergasten van 23 augustus een fraaie omschrijving van vrijheid: vrijheid is geen vrijheid als deze gebaseerd is op egoïsme; dat vrijheid alleen vrijheid kan zijn, als je bij alles wat je doet als eerste gedachte aan de ander denkt.
Schade
Wat houdt dat denken aan de ander in? Dit is nogal vaag. Concreter wordt het als je zoals John Stuart Mill het schadebeginsel erbij betrekt dat door hem is geformuleerd:
Iemands vrijheid mag alleen beperkt worden voor zover dat nodig is dat hij anderen schaadt.
Wanneer breng je schade toe, -of concreet- wanneer besmet je de ander en hoe is dit te voorkomen? Hierbij is het inzicht in de verspreiding van het Coronavirus van belang: Nu zijn we in Nederland met 17 miljoen virologen die hier uiteenlopende inzichten over verkondigen, dus de antwoorden zijn niet eenduidig. Daarbij zijn de effecten van ons handelen slecht waarneembaar. Als je zelf besmet bent, kunnen de klachten variëren van nauwelijks merkbaar tot heftig. Of je dan ook anderen kunt besmetten, is ook niet eenduidig. En vervolgens is ook nog niet eenduidig bekend op welke wijze het virus overdraagbaar is.
Dat iedereen met deze inzichten tot een andere conclusie komt en tot ander gedrag is begrijpelijk, zeker als je dan ook nog in ogenschouw neemt dat niet iedereen zich altijd bewust is van de kans op besmetting.
En nu de richtlijnen en de maatregelen: de richtlijnen zijn te beschouwen als gereedschap bij het denken. Zonder zelf het virus te onderzoeken, kun je de richtlijnen van het RIVM zien als gereedschap voor het denken over de eigen verantwoordelijkheid. De maatregelen zoals het verbieden van grote evenementen, sluiting van discotheken en de eisen aan de inrichting van cafe’s en restaurants zijn vooral maatregelen om te voorkomen dat onnadenkende bezoekers anderen zouden kunnen besmetten.
Richtlijnen
Zijn de richtlijnen effectief? Positief beschouwd zijn de richtlijnen en maatregelen hulpmiddelen om besmetting en risicovol gedrag te voorkomen. Negatief beschouwd perken ze de eigen verantwoordelijkheid in en komen ze betuttelend over. Ze geven wel houvast bij het maken van keuzes tussen goed en fout in de huidige risicovolle samenleving.